Pies od dawna przestał być traktowany przez wielu ludzi jak zwierzę w sensie stricte, a mniej lub bardziej świadomie jest postrzegany jako zantropomorfizowany członek rodziny, stada ludzkiego, które mu stworzyliśmy. Niejednokrotnie też trapieni mniejszymi lub większymi problemami potrafimy skuteczniejsze pocieszenie i poczucie zrozumienia oraz empatii odnaleźć w psich oczach, aniżeli w gestach otaczających nas ludzi. Trudno powiedzieć, czy powodem tego jest fakt, że czworonogi swoim zachowaniem dają nam poczucie, iż są wierniejszymi słuchaczami, bardziej nam oddanymi stworzeniami czy też fakt, iż ich reakcje są zawsze adekwatne, trafione, oczekiwane i dostosowane do naszych odczuć i emocji, gwarantując nam poczucie zrozumienia i jedności ze zwierzęciem.
Bez względu na to jakie są tego przyczyny, faktem jest, iż nasi czworonożni powiernicy posiadają szereg zdolności, które w potocznym ujęciu nazwalibyśmy – „szóstym zmysłem”, pozwalających im wiedzieć o nas więcej niż jesteśmy tego świadomi a nawet więcej, niż byśmy sobie tego życzyli. Zdolności te mogą niejednokrotnie wydawać się fascynujące a wręcz przerażające; wszystkie one jednakże posiadają podstawy naukowe, pozwalające na rzeczowe uzasadnienie.
Wielu behawiorystów obstaje natomiast przy założeniu, że kluczowym aspektem w przypadku psiej intuicji jest umiejętność posługiwania się mową ciała i odczytywania komunikatów niewerbalnych wysyłanych przez ludzi.
Przybliżymy kilka najczęściej obserwowanych psich zdolności – mniej lub bardziej uświadamianych, dzięki czemu być może sprawimy, że jeszcze czulej spojrzycie Państwo na swojego pupila.
Udowodniono, że ten rodzaj uczucia jest doskonale rozpoznawany przez psa i odróżniany od innych rodzajów emocji. Zwierzak doskonale potrafi odczytać smutek zarówno u swojego pana, jak i obcych ludzi. Reakcją czworonoga na smutek człowieka jest dostosowanie się jego nastroju do emocji pana; zwierzę traci radosny nastrój, chęć do zabawy, skupia się na obserwacji człowieka i próbie uspokojenia go, poprzez zachowania, takie jak np. położenie się pod nogami, ułożenie głowy na naszych kolanach, lizaniu łez itp. Postawa psa jest wyciszona, stonowana, pozbawiona entuzjazmu, dostrojona do smutku jaki przejawia człowiek. Obserwacja psich postaw przez prowadzących w tej kwestii badaniach naukowców doprowadziła do wniosku, że psy wykazują większe zainteresowanie osobami pogrążonymi w smutku niż wykazującymi inne rodzaje uczuć, np. zadowolenie, radość itp.
Z pewnością niejednokrotnie każdy posiadacz psiaka spotkał się z sytuacją, że pupil wiedział o planowanym, zwłaszcza – nielubianym zabiegu higienicznym jeszcze przed tym, zanim podjęliśmy jednoznaczne działania w tym kierunku. Przykładem może być np. chowanie się zwierzęcia w celu uniknięcia planowanej kąpieli lub skracania pazurów zanim jeszcze otworzymy kran z wodą lub wyjmiemy z szuflady obcinaczkę do pazurów.
Swą umiejętność przewidywania naszego zachowania, jak twierdzą behawioryści pies po części zawdzięcza psychologii. Ma ona decydujące znaczenie przy kojarzeniu i przewidywaniu przyszłych zdarzeń na podstawie przeżytych wcześniej doświadczeń. Inne teorie z kolei przekonują, że psy posiadają po prostu zdolność „wyczuwania” mających nastąpić przykrych dla nich wydarzeń.
Drugim z kolei istotnym czynnikiem ułatwiającym psom „przewidywanie” naszych intencji jest anatomia narządów wzroku psa. Fotoreceptory, w jakie jest wyposażona gałka oczna pozwalają na błyskawiczne dostrzeganie ruchu i natychmiastową reakcję. Prędkość reakcji jest tak duża, że wyprzedza umiejętność naszego postrzegania, zatem pies zawsze będzie przysłowiowy – „krok przed nami”. Wykorzystując natomiast kontakt wzrokowy ze swoim panem jako jedną z głównych form komunikacji, nasz pupil bez problemu odszyfruje z naszego spojrzenia zamiary jakie nam przyświecają względem niego.
Wieloletnie obserwacje psów oraz prowadzone w tym kierunku badania dowodzą, że psy niejednokrotnie wykazują zdolności wyczuwania chorób u ludzi. Podczas przeprowadzanych eksperymentów obserwowano, że pies bezbłędnie wskazywał próbówki, w których próbki badawcze zawierały np. komórki rakowe. Określono na tej podstawie, że psom udaje się wyczuć u chorych raka płuc aż w 71% przypadków. Opisywano także przypadki lizania przez psy u swoich właścicieli znamion, które okazywały się w toku przeprowadzanych analiz rakiem skóry lub też przykładania głowy do miejsc ciała, w których odkrywano w następstwie dokładnych badań wczesne stadia nowotworów. Przypuszczalnie czynnikiem pozwalającym zidentyfikować psu komórki nowotworowe jest wydzielanie przez nie organicznych związków lotnych (LZO), które są wyczuwalne zapachowo. Istnieją wręcz teorie, w świetle których wydzielany przez komórki nowotworowe zapach jest na tyle intensywny dla powonienia psów, iż nie są w stanie zagłuszyć go ani woń dymu tytoniowego ani też leków wziewnych.
Grupa neurogenetyków Université de Genève z kolei wykryła u myszy receptory pozwalające wykrywać w otoczeniu bakterie oraz wirusy; nie jest wykluczone, że analogiczne organy występować mogą także u psów nadając im zdolność wyczuwania chorób o ludzi. W Instytucie Genetyki i Hodowli Zwierząt PAN w Jastrzębcu pod Warszawą szkoli się psy do wykrywania markerów zapachowych raka płuca i piersi aby w przyszłości móc wykorzystywać zwierzęta we wczesnej diagnostyce chorób.
Od wielu już lat znane są przypadki wyczuwania przez psy zbliżających się u ludzi ataków hipoglikemii u chorych na cukrzycę, co tłumaczy się to wydzielaniem przez osoby chore na cukrzycę zapachu acetonu, napadów epileptycznych czy też problemów związanych z wątrobą, którym także towarzyszy określony zapach.
Lotne związki organiczne towarzyszące rozmaitym chorobom są zdecydowanie zbyt słabe aby mogły być wyczuwane przez ludzi; jako, że pies posiada jednak zmysł węchu silniejszy od ludzkiego od 10.000 do 100.000 razy wykrywalność poszczególnych zapachów w zależności od rasy wzrasta w tę wielkość.
Stres, strach lub każda forma napięcia emocjonalnego nie stanowi tajemnicy dla naszego czworonoga. Przyczyn takiego zachowania ze strony psa upatruje się w następujących źródłach:
Reakcją pewnego siebie, odważnego psa może być w takiej sytuacji podejmowanie gotowości do stanięcia w obronie właściciela zaś psa wycofanego, pozbawionego instynktu obronnego - dzielenie naszych uczuć, lęków i obaw.
W celu prawidłowego pokierowania zachowaniem psa w sytuacji stresowej konieczne jest świadome kontrolowanie gestykulacji ciała i udzielanie zwierzęciu jasnych wskazówek odnośnie reakcji w konkretnych przypadkach. Obserwujące nas zwierzę korzysta z mowy naszego ciała niczym z otwartej księgi naszych uczuć.
W wyniku prowadzonych przez behawiorystów badań udowodniono, że psy kierują się swoistym poczuciem sprawiedliwości wynikającym z ich struktury społecznej. Istnieje teoria, że potrzeba ta ma swoje korzenie w regułach jakie kierowały stadami wilków. Osobniki, które nie brały udziału w polowaniach nie były dopuszczane do podziału łupu. Ta pierwotna zasada sprawiedliwości pozwalała przetrwać stadu gdyż bezpośrednio motywowała do aktywnego udziału w życiu grupy w związku z czym była ściśle respektowana. Utwierdzona genetycznie u naszych psów objawia się potrzebą sprawiedliwego nagradzania za zaangażowanie w wykonywaniu poleceń wydawanych przez właściciela. Każdy pies, który sprosta oczekiwaniom przewodnika lub właściciela oczekuje zasłużonej nagrody i dostrzega fakt jej braku zarówno w swoim przypadku, jak i innego osobnika. Udowodniono natomiast, że pies nie kategoryzuje nagradzania względem jakości nagrody; nie jest zatem dla niego istotne, czy otrzyma mniejszy czy większy kąsek. Poczucie sprawiedliwości dotyczy wyłącznie samego aktu nagradzania. Generalnie uznaje się zasadę, iż powinniśmy traktować psa tak, jakbyśmy chcieli być sami traktowani gdyż nasze poczucie sprawiedliwości jest analogiczne do psiego.
Czworonogi, które pozostawały w centrum naszego zainteresowania i były rozpieszczane zauważają sytuację, że uwaga ich pana przenosi się na inny, ważniejszy w danym momencie obiekt. Pies odczuwa wszelkie przejawy zaniedbania z naszej strony a wszelkie symptomy lokowania naszych emocji w nowym obiekcie powodują poczucie odrzucenia i wywołują u czworonoga zazdrość i smutek. Niejednokrotnie jest ona okazywana poprzez zachowania pupila ukierunkowane na zwrócenie na siebie uwagi; pies ostentacyjnie rozdziela nas z nowym obiektem naszego zainteresowania lub podejmuje działania, które mają zwrócić naszą uwagę – także te o charakterze destrukcyjnym.
Jeśli nasz brak zainteresowania jest krótkotrwały i mimo wszystko poświęcamy psu swoją uwagę i czas, prawidłowo zaspokajamy jego potrzeby, nie naruszając rutynowych zwyczajów, do których przywykł, zazwyczaj czworonóg jest w stanie zaakceptować tą zmianę w swoim życiu. Jeśli jednak nasza postawa jest wybiórczo ukierunkowana na zainteresowanie nowym pupilem lub sytuacją, pies będzie dotkliwie odczuwał brak zainteresowania z naszej strony i z pewnością demonstrował go swoim zachowaniem. Jeśli zaobserwujesz niepokojące przejawy zachowań świadczących o zazdrości pupila warto zachęcić go do wspólnej zabawy z obiektem budzącym zazdrość, zainicjować wspólne działania w których podzielisz swoją uwagę pomiędzy zazdrosnego czworonoga oraz obiekt jego zazdrości.
Wygospodaruj także trochę czasu i poświęć go wyłącznie swojemu „pokrzywdzonemu” pupilowi aby zniwelować narastające w nim poczucie odrzucenia.
Psy potrafią doskonale rozpoznawać kiedy jesteśmy zdenerwowani lub źli. Znający nas dobrze pupil nie musi otrzymywać żadnych komunikatów werbalnych aby wiedzieć, że nie dopisuje nam humor. Zazwyczaj wystarczy postawa naszego ciała, która jednoznacznie wskazuje, że za chwilę mógłby się on spodziewać kary.
Pies reaguje na naszą złość skuloną postawą, odwracaniem głowy, drżeniem a nawet utratą kontroli nad pęcherzem moczowym. Podkreślenia jednakże wymaga fakt, iż psy nie odróżniają, czy powodem naszej frustracji są one same czy też inne czynniki. W praktyce zatem, mające kontakt z naszą złością czworonogi reagują identycznie bez względu na fakt, czy to one zawiniły czy też przyczyna złości ich pana leży zupełnie gdzie indziej. Jest to sytuacja o tyle niepożądana, że konfrontujący swoje zachowania z naszą postawą pies, otrzymując negatywne wzmocnienie w postaci naszej złości, dokonuje zmian w swoim zachowaniu aby nas zadowolić. Ma to miejsce niezależnie od tego czy to właśnie on jest adresatem tych emocji czy nie. Reakcja ta dotyczy zarówno zachowań pożądanych i poprawnych, które dotychczas nagradzaliśmy u zwierzęcia, jak i tych nieprawidłowych, gdyż odbywa się to w myśl zasady –„pan jest zły=zrobiłem źle-muszę to zmienić”. Jeśli zatem okazujemy złość pupilowi w okolicznościach, w których dotąd był on nagradzany tylko dlatego, ze właśnie dokucza nam uczucie złości, narażamy psa na frustrację powodowaną niespójnością zasad i oczekiwań, ze strony człowieka oraz przeciwstawnością oczekiwań względem niego.
Zaobserwowano, że nasi pupile oceniają nas nie tylko poprzez pryzmat postawy i zachowań, jakie prezentujemy względem nich lecz również na podstawie naszych relacji z innymi ludźmi. Podczas jednego z eksperymentów przeprowadzonych na Uniwersytecie w Mediolanie zaobserwowano, że psy biorące udział w doświadczeniu obserwując postawę ludzi z dwóch grup badawczych, nie chciały nawiązywać relacji z osobami, które okazywały agresję innym ludziom. Chętnie natomiast podchodziły do członków grupy, która wykazywała się altruizmem i hojnością w stosunku do innych ludzi, np. darowując im pożywienie.
Nie bez znaczenia zapewne pozostaje w tej kwestii postawa naszego ciała i przekaz niewerbalny, niemniej wykazano, że pies oczekuje od człowieka w zamian za swoje oddanie i uczciwość - wzajemności. Akt hojności traktuje w kategoriach sprawiedliwości; nadmierne zaś skąpstwo z naszej strony prowokuje czworonogi do wybiegów, których celem jest uzyskanie pożądanego przedmiotu lub upragnionego kąska. Pomimo, iż psy mają wpojone silne zasady moralne to doprowadzone przez skąpstwo z naszej strony do ostateczności posuwają się do drobnych kradzieży lub też zachowań, mających na celu wyrazić ich niezadowolenie.
Zaobserwowano, że nawet zdyscyplinowane psy, które wykazują uległość w stosunku do właściciela przejawiają skłonności do tego aby wykazywać się łakomstwem i niesubordynacją kiedy tylko ich pan odwróci się lub opuści pomieszczenie. Testowano siłę woli kilku psów, które nigdy nie odważyły się na kradzież smakołyka ze stołu w obecności właściciela jeśli miały taki zakaz. Kiedy tylko jednak pan tracił psa z oczu, ten natychmiast wykorzystywał sytuację aby podkraść pozostawione jedzenie kierując się pełną świadomością, że nie jest kontrolowany co było jednoznaczne z tym, że zakaz przestał obowiązywać. Wynika z tego wniosek, że psiaki doskonale orientują się w sytuacji czy są obserwowane przez swojego pana czy też pozostają poza polem jego widzenia i są dla niego „niewidzialne”.
Psy, zwłaszcza rasy duże i silne, nie do końca są świadome swojej siły co w przypadku kontaktu z osobami słabszymi, starszymi lub małymi dziećmi może skutkować niepożądanymi skutkami, jak np. upadki, brak kontroli nad zwierzęciem podczas prowadzenia go na smyczy oraz szeregiem innych sytuacji niebezpiecznych. Konieczne jest wdrożenie psu podstawowych zasad zachowania i dyscypliny aby relacje z czworonogiem stanowiły przyjemność a nie ciąg sytuacji stresowych czy stanowiących potencjalne zagrożenie.
Wykazano jednakże, że pomimo wdrożonych psu zasad i nabytych przez niego umiejętności, pupil nie zawsze będzie stosował się do nich. Stopień jego posłuszeństwa jest ściśle bowiem związany z kwestią konsekwencji w postępowaniu ze zwierzęciem a także hierarchii społecznej. Jeśli człowiek, swoją postawą wynikającą z braku konsekwencji lub umiejętności okazywania zwierzęciu przewagi społecznej nad nim doprowadzi do sytuacji, że pies zdobędzie pozycje samca alfa, wówczas kontrola nad zwierzęciem będzie o wiele trudniejsza niż podczas relacji odwrotnych. W opinii behawiorystów, pies doskonale orientuje się w hierarchii społecznej istniejącej wśród poszczególnych członków rodziny czy też osób z jakimi wchodzi on w relacje a jego postawa i podporządkowanie komendom ściśle wynika z jego pozycji. Świadomość pozycji wyższej w hierarchii lub nawet przywództwa jest niejednokrotnie demonstrowana brakiem posłuszeństwa oraz innymi formami niepożądanych zachowań.
Aby podkreślić swoją wyższość w hierarchii istotne jest zwrócenia uwagi na szereg codziennych zachowań, które z pozoru nieistotne dla nas – ludzi, dla psa stanowią wyraźny przekaz z zakresu – „kto jest ważniejszy a kto mniej”. Konieczne jest przestrzeganie kilku podstawowych zasad, m.in., dbanie o to aby nie przepuszczać psa w drzwiach jako pierwszego, nie pozwalać mu na „opanowywanie” miejsc należących do pana (podsiadanie na ulubionym fotelu itp.), niekarmienie psa podczas posiłku pożywieniem ze stołu, konsekwentne sygnalizowanie zachowań niepożądanych oraz pożądanych poprzez jasny i jednoznacznie przestrzegany system wzmocnień pozytywnych i negatywnych.
Wprawdzie nie istnieją dowody naukowe, które świadczyłyby jednoznacznie o tym, iż psy wiedzą, iż kobieta jest w ciąży, niemniej z obserwacji poczynionych przez liczne właścicielki czworonogów jasno wynika, iż zachowanie psów towarzyszących kobietom, które zaszły w ciążę ulegają zmianom. Zwierzęta stają się ostrożniejsze, bardziej opiekuńcze a czasami wrażliwsze. Zachowania te są częściowo tłumaczone zmianą postawy oraz samopoczucia przygotowujących się do narodzin dziecka rodziców; pod wpływem ich euforii psu udziela się entuzjazm i specyficzna atmosfera panująca w domu.
Z drugiej zaś strony, ciąża związana jest nierozłącznie ze zmianami hormonalnymi jakie występują w organizmie kobiety ciężarnej; zważywszy zaś na wysoką czułość węchu u psa, o której pisaliśmy wcześniej, nie jest wykluczone iż zmiana gospodarki hormonalnej jest wyczuwalna przez naszego pupila.
Behawioryści podkreślają, że już w tym okresie ważne jest oswajanie pupila z nową sytuacją jak wkrótce nastąpi w domu w związku z przyjściem na świat nowego członka rodziny. Pies musi być stopniowo przyzwyczajany do zmian jakie nastaną wraz z narodzinami dziecka, zarówno do tych dotyczących jego pozycji w rodzinie, jak i związanych z miejscem przeznaczonym do leżenia. Ważne jest aby nie wprowadzać radykalnych zmian nagle, tuż po urodzeniu się dziecka, gdyż utrata przywilejów będzie jednoznacznie kojarzona przez czworonoga z niemowlęciem i może niekorzystnie wpłynąć na wzajemne relacje obojga.
Podobnie, jak w przypadku szeregu innych zachowań, tak i w kwestii wizyt u lekarza weterynarii trudno jest stwierdzić, skąd nasz pupil posiada wiedzę, iż wycieczka, którą właśnie mu organizujemy jest wyjazdem do pana doktora. Być może, że zwierzęta odczytują tę informację z mowy naszego ciała. Z pewnością zaś ich niepewność a nawet lęk potęguje się tuż przy wejściu do lecznicy. Nawet kiedy do danego gabinetu udajemy się ze zwierzęciem po raz pierwszy jest ono doskonale zorientowane, że zbliża się do miejsca, którego należy się bać. Kluczowym zmysłem jest w tej sytuacji zapewne ich węch, który sygnalizuje, iż jego wcześniejsi bywalcy odczuwali tam strach lub inne przykre emocje.
Specjaliści w dziedzinie psich zachowań polecają aby dostarczać psu już od pierwszych miesięcy jego życia pozytywnych doświadczeń związanych z wizytami u lekarzy; jeśli zatem jest to możliwe warto zabierać psa do lecznicy z czysto kurtuazyjnymi wizytami, połączonymi z przyjemnymi doznaniami, np. głaskaniem, zabawą itp. – bez jakichkolwiek zabiegów! Zaleca się także podejmowanie w domu zabaw z psem naśladujących czynności wykonywane rutynowo przez lekarza weterynarii (zaglądanie w zęby, osłuchiwanie, kontrola uszu itp.) w celu oswojenia pupila z tymi czynnościami i uczynienia ich codziennymi, niekojarzonymi z lękiem.
Nie poznano jeszcze do jakiego stopnia psy są świadome śmierci swojego pana, na ile jest to dla nich proces zrozumiały a na ile związany wyłącznie z nieobecnością właściciela. Znane są jednakże poruszające przypadki warowania czworonogów przy grobie swojego pana lub też, w przypadku zmiany miejsca zamieszkania psa – przy poprzednim domu. Niejednokrotnie też pogrążone w smutku zwierzęta odmawiają przyjmowania pożywienia.
Pies rozpoznaje także żal po stracie kogoś bliskiego u swojego pana. Podkreślenia przy tym wymaga fakt, iż pupil potrafi odróżnić nasz smutek spowodowany problemami osobistymi czy zawodowymi od traumy i żalu odczuwanego w wyniku utraty bliskiej osoby i odczuwanej w związku z tym żałoby. Ważne jest aby podczas przeżywania przez nas tego typu emocji nie zmieniać trybu życia psa ani przyjętych zasad. Jego rytm dnia powinien zostać niezmienny a obowiązujące zasady winny być nadal respektowane. Powinniśmy okazywać zwierzęciu w miarę możliwości spokój i pewność siebie gdyż przy zbyt długo trwającym żalu z naszej strony, próbujący się na początku „dostroić” do naszego nastroju pupil z czasem zacznie interpretować nasz smutek jako słabość i poczuje się zobowiązany do przejęcia roli samca alfa.
Podkreślenia także wymaga fakt, że jeśli znajdujemy się w żałobie lub przeżywamy głęboki żal po stracie, nie powinniśmy brać do domu nowego szczenięcia; konieczne jest odczekanie i wyciszenie emocji aby nowy domownik spotkał się ze stabilną atmosferą i pozytywnymi uczuciami w nowym miejscu.
Mówi się potocznie, że dobrzy ludzie roztaczają wokół siebie pozytywną aurę. Jak dowodzą najnowsze odkrycia, wbrew dotychczasowym tezom neurologów, nasze serce wytwarza pole magnetyczne silniejsze niż mózg. Impulsy te za pośrednictwem neuroprzekaźników są wysyłane do mózgu wpływając na nasze samopoczucie, sposób myślenia i odczuwania. Pole to jest, jak zapewniają naukowcy, wyczuwalne jest przez psy i w zależności od jakości tego pola wywołuje ono konkretne odczucia i reakcje u zwierząt.
Ocena Twojej osoby odbywa się również na podstawie postawy wobec innych i Twojej mowy ciała, o czym pisaliśmy wcześniej; nie zostało do końca wyjaśnione na jakiej podstawie pies dokonuje osądów moralnych ludzkich postaw ale pewnym jest fakt, że zauważa on cechy postawy człowieka zarówno wobec zwierzęcia, jak i innych ludzi i na podstawie tych obserwacji również buduje swój stosunek do Twojej osoby.
W obecności osoby, do której żywimy serdeczne uczucia, nasz organizm reaguje adekwatnymi reakcjami ze strony układu hormonalnego (zwiększonym wydzielaniem serotoniny i dopaminy czyli tzw. hormonów szczęścia), które są wyczuwalne przez psa. Podobnie sytuacja prezentuje się w przypadku uczuć przeciwstawnych, czyli niechęci i braku sympatii w odniesieniu do konkretnej osoby; uwalniane są wówczas zupełnie inne hormony, związane z uczuciami lęku, złości, np. adrenalina, które jednakże są w takim samym stopniu wyczuwane przez psa. Identyfikowane zapachowo hormony jakie wydziela nasze ciało inicjują stosunek psa do osoby będącej adresatem naszych odczuć i sprawiają, że zazwyczaj podziela on te emocje.
Drugim jednakże czynnikiem pozostaje, jak w przypadku wcześniej opisywanych reakcji psów, mowa naszego ciała, która informuje czworonoga o naszym nastawieniu do danego człowieka. Należy też zdawać sobie sprawę, że nasza postawa może stanowić dla psa informację o potencjalnie odczuwanym zagrożeniu i skłonić go do reakcji obronnej aby nas chronić a nawet ataku na naszego rozmówcę. Pejoratywny stosunek do konkretnej osoby z pewnością natomiast może być powodem nieufności, warczenia i wykazywania sygnałów ostrzegawczych ze strony pupila znajdującego się w naszym towarzystwie, który jest w pełni świadom naszej postawy i uczuć. Jeśli zatem mamy do czynienia z kimś, kto nie cieszy się naszą sympatią powinniśmy zwracać baczną uwagę na postawę – własną oraz czworonoga aby w pełni kontrolować jego reakcje i zapobiec ewentualnym niepożądanym zachowaniom.
Choć trudno jednoznacznie określić, a jakim stopniu powyższe tezy są efektem działań empirycznych behawiorystów, jaką ich część stanowią niepotwierdzone naukowo hipotezy a jaką obserwacje właścicieli psów, warto podczas codziennych relacji z czworonogiem sięgnąć do świadomości, iż jesteśmy obserwowani, oceniani, i że stanowimy dla naszego psa otwartą księgę naszych uczuć, myśli i postaw. Być może wiedza ta pomoże nam na pełniejsze zrozumienie psiej natury, zmodyfikować niektóre z naszych postaw a inne świadomie kontrolować dzięki czemu możliwe będzie nawiązanie jeszcze lepszych relacji z naszym czworonożnym członkiem rodziny.
ciekawe artykuły dot. zwierząt